TÜRKİYE’DE İNSAN HAKLARI, DEMOKRASİ VE VATANDAŞLIK

DEĞERLERİNİN GELİŞMESİNDE TANZİMAT DÖNEMİ

SANATÇILARININ ETKİLERİ

Yrd. Doç. Dr. Hulusi GEÇGEL

ÖZET

Türkiye’de insan hakları ve demokrasi kavramının ortaya çıkmasında ve

gelişmesinde Tanzimat dönemi sanatçılarının öncü rollerini ortaya koymayı

amaçlayan bu çalışma, literatür taramasına dayalı tarama modelindedir.

Çalışma, dönemin sanatçılarından Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’in

eserlerinin irdelenmesi ile sınırlandırılmıştır.

Tanzimat dönemi şairlerinden Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal “hak, adalet,

kanun, eşitlik, hürriyet” gibi kavramları edebiyatımıza ve gazete yazıları vasıtasıyla

kamuoyunun gündemine ilk kez getiren sanatçılardır. Bu kavramları yalnız

temalaştırmakla kalmamışlar, ülkemizde kurumsallaşması için ilk siyasal mücadeleyi

de başlatmışlardır. Demokrasinin temel kurumlarından olan millet meclisinin

açılması ve anayasanın hazırlanması için gizli örgütler kurmuşlar, Meşrutiyet’in

ilânında önemli rol üstlenen “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”nin kurucuları ve liderleri

arasında yer almışlardır. Bu özellikleriyle, Türkiye’de aydınlanmadan yana tavır alan

yeni bir aydın kuşağının da ilk temsilcileridirler.

Fransız Devrimi’nden esinlenen Yeni Osmanlılar, halka seslerini duyurabilmek

için, en etkili araç olarak gazete ve edebiyattan yararlanmışlardır. Bu nedenle,

ülkemizde Batılı anlamda ilk gazeteciliği başlatmışlar ve basın yoluyla halkı

bilgilendirmeye ve kamuoyu oluşturmaya çalışmışlardır.

Bu çalışmayla, sanatçıların eserlerinde demokrasi, insan hakları ve vatandaşlık

olgularına yönelik irdelemelerde bulunulmuştur. Eğitim ortamlarında demokrasi ve

vatandaşlık tutumlarının geliştirilmesinde edebiyat eserleri etkili bir kaynak

olabilecektir. Ulaşılan bulgulara dayalı olarak, bu değerlerin geliştirilmesinde eğitim

ortamlarının nasıl düzenlenmesi gerektiğine ilişkin öneriler geliştirilmiştir.